پای دیابتی یکی از عوارض بیماری دیابت است که در پاها رخ می دهد. به طور کلی پای دیابتی از مشکلات شایع افراد مبتلا به دیابت محسوب می شود که ممکن است در اثر آن بیمار پای خود را از دست دهد. به همین علت افراد دیابتی باید مراقبت های ویژه ای داشته تا از بروز عفونت و زخم های غیرقابل کنترل جلوگیری کنند. لذا در این مقاله نکاتی را برای شناسایی و کنترل عفونت پای دیابتی و جلوگیری از ابتلا به آن و درمان آن برای شما شرح خواهیم داد.
پای دیابتی چیست؟
پای دیابتی گروهی از تغییرات پاتولوژیک است که اندام تحتانی را تحت تأثیر قرار می دهد که معمولاً در اثر عوارض ناشی از دیابت مانند نوروپاتی محیطی، آسیب عروقی و از دست دادن حس در پاها ایجاد می شود.
قند خون بالا و دیابت کنترل نشده به مدت طولانی باعث آسیب به اعصاب پا و کاهش جریان خون در اندام های تحتانی از جمله در پاها می شود، زیرا پا در پایین ترین ناحیه بدن قرار داشته و ممکن است خونرسانی به این ناحیه کمتر باشد. این عارضه در ابتدا باعث بی حسی در پا شده و بیمار در صورت زخم یا جراحت در پا آن را احساس نمی کند. در نتیجه خطر عفونت پای دیابتی افزایش یافته و در صورت عدم درمان به موقع ممکن است منجر به قطع پای دیابتی شود.
مراحل پای دیابتی
چندین طبقه بندی برای مراحل پای دیابتی وجود دارد که هدف آنها ارزیابی وضعیت پای یک بیمار دیابتی و تخمین خطر ابتلا به زخم، التهاب استخوان، قانقاریا یا قطع عضو است.
یکی از رایج ترین طبقه بندی ها برای مراحل پای دیابتی سیستم واگنر است. این مرحله بندی با توجه به عوامل خطر اصلی برای ایجاد زخم پای دیابتی و عوارض آن مانند نوروپاتی، ایسکمی، بدشکلی استخوان پا، ضخیم شدن پوست در نواحی تحت فشار و اصطکاک روی پاها و تورم در پاها (ادم) شامل 6 مرحله از 0 تا 5 است. شش مرحله پای دیابتی عبارتند از:
مرحله 0: بیماران دیابتی دارای پاهای طبیعی، پوست طبیعی و هیچ نشانه یا زخم عمده ای مشاهده نمی شود.
مرحله 1: در این مرحله یک یا چند عامل خطر و همچنین ضخیم شدن پوست و ایجاد زخم سطحی یا جزئی مشاهده می شود.
مرحله 2: در این مرحله پای دیابتی، زخم ها اغلب در سطح کف پا، انگشتان پا و کناره های پا ایجاد می شوند.
مرحله 3: در این مرحله پای دیابتی با زخم های عمیق و ایجاد التهاب در استخوان دیده می شود.
مرحله 4: بیماران دیابتی در این مرحله دچار قانقاریای جزئی پا و مرگ بخشی از بافت های پا می شوند.
مرحله 5: در مرحله آخ قانقاریا در کل پا مشاهده شده و لازم است که قطع پا انجام شود.
علت پای دیابتی
اولین علت پای دیابتی افزایش مزمن سطح قند خون است که منجر به مشکلاتی در اندام ها به‌ویژه پاها و در نهایت منجر به پای دیابتی می‌شود. به طور کلی عوارض دیابت از علل اصلی بروز پای دیابتی محسوب می شوند که به شرح زیر است.
1- نوروپاتی دیابتی
با گذشت زمان، دیابت ممکن است باعث اختلال عصبی به نام نوروپاتی دیابتی شود. همچنین ممکن است برای بیمار پای دیابتی احساس در اندام ها مانند احساس سرما، گرما یا حتی درد دشوار باشد و به این حالت نوروپاتی حسی نیز می گویند.
2- بیماری عروق محیطی
دیابت طولانی مدت بر جریان خون به خصوص در بازوها و پاها تأثیر می گذارد که به آن بیماری عروق محیطی می گویند.کاهش جریان خون در پا باعث ایجاد درد، عفونت و کندی در بهبود زخم ها و زخم های پای دیابتی می شود و در نتیجه خطر مرگ بافت و قانقاریا در پا را افزایش می دهد.
3- سیستم ایمنی ضعیف
اکثر افراد مبتلا به دیابت در مقایسه با افراد سالم ایمنی ضعیفی دارند، بنابراین در معرض خطر ابتلا به عفونت ها و مواجهه با باکتری ها و سایر میکروب ها هستند. همچنین قند خون بالا محیط مناسبی را برای تکثیر باکتری ها فراهم می کند و این امر خطر عفونت مزمن پای دیابتی و ایجاد عوارض جدی مانند مرگ بافت و قانقاریا را افزایش می دهد.
بیشتر بخوانید: زخم بستر؛ علل، علائم و راه های درمان آن
عوامل خطر و موثر در ایجاد زخم پای دیابتی
عواملی در بروز زخم پای دیابتی موثر بوده و بسیار برای زخم پای دیابتی خطرناک هستند این عوامل عبارتند از:
- فشارخون بالا
- محدوده سنی بین 40 تا 70 سال
- جنسیت: در مردان بیشتر از زنان بروز پیدا می کند.
- استعمال دخانیات
- استفاده از کفش نامناسب و کیفیت پایین
- وجود زخم پا از قبل
- رعایت نکردن بهداشت مانند عدم شستشوی کامل پا و خشک نکردن پاها
- نوشیدن مشروبات الکلی
- ابتلا به بیماری های قلبی
- ابتلا به بیماری های کلیوی
- افزایش وزن و چاقی
علائم بیماری پای دیابتی
بیماری پای دیابتی ممکن است علائم زیادی را برای بیمار ایجاد کند و دانستن علائم اولیه آن برای بیمار بسیار ضروری است، زیرا تشخیص زودهنگام برای جلوگیری از عوارض جدی ضروری است. در مراحل اولیه این عارضه که زخم به وجود می آید، فرد در پا حسی نداشته و درد را احساس نمی کند. همچنین بیمار هیچگونه فشار، گرما و سرما را نیز حس نمی کند.
به طور کلی، علائم اولیه پای دیابتی عبارتند از:
- ضعف یا از دست دادن احساس در پا
- احساس بی حسی و گزگز در پاها
- ظاهر شدن زخم یا جوش بدون درد
- تغییر رنگ پوست پا
- تغییر در دمای پوست پا
- احساس سوزن سوزن شدن دردناک
در مراحل خطرناکتر که زخم بهبود نیافته و وخیم می شود، در عروق و خونرسانی پا اختلال ایجاد شده است. بنابراین پای دیابتی باعث بروز بی حسی و کرختی پا و عفونت یا عدم بهبود زخم پا می شود. در نتیجه اگر التهاب یا زخم پای دیابتی عفونی شود، علائم زیر ممکن است ظاهر شوند:
- افزایش کنترل نشده سطح قند خون
- دمای بالا در پاها
- بوی بد پا که به سختی می توان از شر آن خلاص شد
- ادم (احتباس مایعات) و تورم پا
- ایجاد چرک و آبسه در موارد زخم باز پا
- آتروفی پوست (خشکی) و عدم وجود نبض در پا
افراد دیابتی با چه شرایطی بیشتر در معرض این عارضه هستند؟
اگرچه اغلب بیماران دیابتی در معرض خطر ابتلا به پای دیابتی هستند، اما احتمال ابتلای برخی از افراد بیشتر است. از جمله افرادی که بیشتر در معرض خطر این عارضه قرار دارند، عبارتند از:
- افراد چاق
- افرادی که به صورت منظم قند خون، فشار و چربی خود را بررسی و کنترل نمی کنند.
- افراد سیگاری
- افرادی که بهداشت پا را رعایت نمی کنند.
- افرادی که عروق پای آن ها نارسایی دارد.
- افرادی که محدودیت حرکات مفصلی دارند.
- افرادی که فرم پا آن ها به دلیل فشار تغییر کرده است.
- افرادی که به دلیل دیابت، مشکل شبکیه و تاری دید دارند.
معمولا این عارضه قابل پیشگیری است ولی در صورت عدم پیگیری بیماری، احتمال قطع عضو افزایش می یابد. در بیماران دیابتی به دلیل اختلال در ترشح انسولین، سلول ها نمی توانند از قند درون عروق استفاده کنند. در نتیجه داخل عروق میزان گلوکز زیاد ولی در سلول ها میزان آن بسیار کم است. در نتیجه میزان گلوکز بالا در عروق، در خونرسانی به پا اختلال ایجاد می شود که احتمال ابتلا به به این عارضه افرایش می یابد.
تشخیص بیماری
برای تشخیص بیماری پای دیابتی، باید معاینات و آزمایشات پزشکی انجام شود. ابتدا پزشک در خصوص علائم و نشانه های بیماری سوالاتی می کند. سپس پاها، میزان گردش خون و ناحیه ای که مشکل دارد را بررسی و معاینه می نماید.
در مراحل بعدی،با تجویز آزمایش CBC به صورت کامل خون را مورد بررسی قرار می دهد. در صورتی که تعداد گلبول های سفید خون تنظیم نباشند، نشانه وجود عفونت است. همچنین میزان قند خون بیمار نیز اندازه گیری می شود. برای بررسی دقیق میزان تخریب پا به دلیل عفونت عکس اشعه ایکس گرفته می شود. سونوگرافی، آنژیوگرام و… نیز ممکن است برای آزمایشات تکمیلی استفاده شود.
درمان پای دیابتی
درمان این بیماری به شدت و آسیب آن بستگی دارد. اولین قدم برای جلوگیری از پیشرفت عوارض دیابت از جمله پای دیابتی، کنترل سطح گلوکز خون، فشار خون و کلسترول است. گزینه های درمان پای دیابتی عبارتند از:
درمان غیر جراحی
معمولا در مراحل غیر حاد که هنوز بافت پا آسیب ندیده است،درمان غیر جراحی شروع می شود. گزینه های درمانی غیر جراحی عبارتند از:
- استریل کردن زخم ها با محلول های ضدعفونی کننده
- تخلیه چرک یا آبسه
- التیام زخم ها
- کنترل عفونت با تجویز آنتی بیوتیک خوراکی یا تزریقی
- تجویز دارو برای درمان علائم بیماری شریانی محیطی و افزایش جریان خون در پاها
- اصلاح سبک زندگی، از جمله پوشیدن کفش های طبی و راحت، و ترک سیگار
کاهش فشار
یکی از روشهای مناسب برای درمان این بیماری، کاهش فشار و برداشتن فشار می باشد. در زخم پای دیابتی نوروپاتی فشار غیرعادی و بیش از حدی رخ می دهد، که باید قبل از بهبود زخم حتما اصلاح شود. بدین منظور روش های متعددی برای کاهش فشار از جمله استراحت مطلق، خودداری از انداختن وزن روی پا، استفاده از عصا و یا واکر و همینطور استفاده از وسایل ارتوپدی مانند کفش های طبی وجود دارد.
همچنین باید به این نکته اشاره کرد که این عمل یعنی کاهش فشار باید پس از بهبود زخم نیز ادامه داشته باشد.
درمان موضعی
مراحل درمان زخم پا به صورت موضعی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تمیز و بانداژ کردن زخم ها
- استفاده از پمادهایی مانند اسید سالیسیلیک برای از بین بردن بافت های مرده و ضخیم پوست پا.
- استفاده از آنتی بیوتیک های موضعی مانند نئومایسین و جنتامایسین
- استفاده از پمادهای هپارین موضعی
در ادامه برخی از روش های موضعی را بررسی خواهیم کرد.
داروها و آنتی بیوتیک
یکی از روشهای دیگر درمان این زخم، برای جلوگیری از ایجاد عفونت استفاده از داروهای آنتی بیوتیک، ضد پلاکت و همینطور ضد انعقاد خون می باشد.
از آنتی بیوتیک‌های خوراکی مانند سترپتوکوک و آموکسی سیلین به طور معمول برای افرادی که دچار زخم پای دیابتی ضعیف و یا متوسطی می باشند استفاده می شود.
اما برای بیمارانی با زخم پای دیابتی که دچار عفونت های پیشرفته هستند، در بیمارستان ها و زیر نظر پزشک و گروه درمانی از آنتی بیوتیک ها استفاده می شود.
پمادها
برای التیام درد و زخم حاصل از این بیماری می توان از پمادها با تجویز پزشک متخصص استفاده کرد که این پمادها شامل پماد فوزیدیک اسید (مناسب برای درمان عفونت های پوستی)، پماد تتراسایکلین (پمادهای آنتی بیوتیک)، وازلین (برای مرطوب کردن بستر زخم و همینطور کاهش التهاب) و پماد آلفا ( برای کاهش سریع التهاب زخم) می باشند.
درمان جراحی
هنگامی که درمان غیر جراحی با شکست مواجه می شود، پزشک به درمان جراحی متوسل می شود که ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- برداشتن بافت پوسیده یا مرده پا
- قطع قسمتی از پا یا کل پا
- جراحی عروق پا به منظور بهبود جریان خون در اندام تحتانی
توصیه های خودمراقبتی برای پیشگیری از بروز پای دیابتی
با مراقبت مداوم از پا و رعایت نکات زیر می توان ازاین عارضه و عوارض آن پیشگیری کرد:
- هر روز بعد از فعالیت روزمره پاهای خود را با آب و صابون شستشو دهید.
- بعد از شستشو پاهای خود را خشک کنید، زیرا رطوبت خود عامل به وجود آمدن عفونت است.
- پس از شستشو پای های خود را با کرم مرطوب کننده ماساژ دهید.
- پاهای خود را معاینه و بررسی کنید تا زخم، قرمزی، تاول، تورم، خراشیدگی روی آن یا لابه لای انگشتان پا نباشد.
- حداقل سالی دو بار پزشک باید پاهای شما را معاینه کند تا آسیب های وارده به پا را بتواند تشخیص دهد.
- جوراب مناسب مخصوصا نخی بپوشید. جوراب پلاستیکی استفاده نکنید. دقت کنید جراب درز نداشته باشد زیرا باعث فشار به پا می گردد.
- حتما از کفش مناسب و طبی استفاده کنید.
- داخل خانه صندل جلوبسته پوشیده و برای جلوگیری از تعریق چند مرتبه آن را از پای خود درآورید.
- پاها را به مدت طولانی آویزان نگه ندارید.
- ناخن های پای خود را کوتاه و صاف کنید. ناخن های بلند در گوشت پا فرو می روند که باعث بروز مشکل می شود.
- میزان قند خون و بیماری دیابت خود را حتما کنترل کنید.
عوارض پای دیابتی
در صورت عدم درمان مناسب و به موقع این بیماری می تواند عوارض جدی داشته باشد. عوارضی که ممکن است ایجاد شوند عبارتند از:
عفونت های پوستی و استخوانی: به دلیل آسیب عصبی و جریان خون ضعیف، علاوه بر ضعف در سیستم ایمنی بدن، خطر عفونت یا التهاب شدید در زخم هایی که قبلاً در این بیماری درمان شده بودند، افزایش می یابد.
ایجاد آبسه ها: آبسه پای دیابتی اغلب قابل درمان هستند، اما در موارد شدید، ممکن است نیاز به برداشتن بافت داشته باشد.
بدشکلی پا: یکی از عوارض این بیماری، عدم تعادل و آسیب به اعصاب است که می تواند منجر به ضعف عضلات پا و عدم تعادل فشار روی پا شود. در نتیجه ممکن است باعث ایجاد مشکلات و تغییر شکل در فرم پا مانند انگشتان پا شود.
بیماری مفصلی نوروپاتیک (مفصل شارکو): این عارضه در اثر التهاب شدید در استخوان ها و مفاصل پا و آسیب به اعصاب محیطی ایجاد می شود. لازم به ذکر است که مفصل شارکو، احتمال شکستگی استخوان های پا بدون احساس آن و تغییر شکل در پاها را افزایش می دهد.
قانقاریا و قطع عضو: در نتیجه جریان خون ضعیف و عدم التیام زخم ها که قابل درمان نباشد، مرگ سلول های بافت چا رخ داده و برای جلوگیری از سرایت عفونت به ساق پا و بقیه بدن، پا قطع می شود.
توصیه پایانی
خطر زخم پای دیابتی یکی از عوارض دیابت است و پیشگیری همیشه بهترین درمان محسوب می شود. بنابراین توصیه می شود موارد ذکر شده در بالا را به دقت رعایت کرده و در صورت مشاهده قرمزی یا هر تغییر غیرعادی در پا به پزشک مراجعه کنید. همچنین توصیه می شود از فشار یا دستکاری کردن زخم ها پرهیز کرده تا روند بهبود سرعت یابد. توجه داشته باشید که درمان سریع انواع زخم ها از جمله زخم پا در افراد دیابتی می تواند از بروز عوارض جدی مانند قطع پا جلوگیری نماید. برای درمان پای دیابتی می توانید به بهترین متخصص جراحی عمومی در قزوین و متخصص مدیریت زخم مراجعه نمایید. مراجعه به موقع به پزشک، باعث می شود از خطرات و عوارضی مانند قطع پا جلوگیری شود.
اگر در زمینه پای دیابتی و درمان آن سوالی دارید می توانید در انتهای همین مقاله بخش نظرات آن را با دکتر نادر خواجه شاهزانیان متخصص جراحی عمومی مطرح کنید.
