به احتمال زیاد شما هم تجربه یک سوختگی خفیف یا شدید را بر روی پوست خود داشته و احساس ناخوشایندی را تجربه کرده اید. جالب است بدانید که سوختگی بعد از تصادفات رانندگی و سوء استفاده از انواع مواد مخدر، سومین عوامل مرگ و میر در جهان به شمار می رود. معمولا سوختگی های خفیف، حتی بدون درمان روند بهبودی را طی می کنند. اما سوختگی هایی که با شدت زیادی رخ داده اند باید تحت درمان پزشکی قرار گیرند. راهکارهای مختلفی متناسب با شدید یا خفیف بودن سوختگی و زخم ناشی از آن بکار گرفته می شود تا محل سوختگی ترمیم شود. ما در این مقاله قصد داریم شما را با انواع سوختگی و همچنین بهترین روش های درمان سوختگی آشنا کنیم، بنابراین تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
سوختگی چیست؟
پوست به عنوان یک لایه پوششی از اندام های داخلی انسان در برابر خطرات زیست محیطی محافظ می کند. اگرچه پوست انسان شامل چندین لایه است، اما در برابر حرارت مقاوم نبوده و دچار آسیب می شود. به طور کلی به آسیب ایجاد شده در اثر گرما، الکتریسیته، گازها، تشعشعات و مواد شیمیایی، ساییدگی و سایر موارد که تولید حرارت می کنند، سوختگی گفته می شود. در اثر سوختگی ممکن است لایه سطحی یا عمیق پوست دچار آسیب شوند. میزانی که لایه های بیشتری از پوست دچار سوختگی شوند، میزان سوختگی و زخم شدید تر و عمیق تر خواهد شد.
انواع سوختگی
سوختگی ها بر اساس عوامل آسیب زا و همچنین شدت سوختگی (درجه سوختگی) به انواع مختلفی تقسیم بندی می شوند که در ادامه به بررسی هر یک از آن ها خواهیم پرداخت.
1- انواع سوختگی (عوامل آسیب زا)
همان طور که اشاره شد، سوختگی ها باتوجه به عامل ایجاد کننده به انواع مختلفی تقسیم می شوند که عبارتند از:
سوختگی تابشی
سوزشیا سوختگی تابشی به مواردی گفته می شود که مثلاً افراد برای مدت زمان طولانی در معرض تابش نورخورشید قرار گیرند. از سوی دیگر سوختگی هایی که در اثر اشعه ایکس ایجاد شوند نیز جز سوختگی های تابشی محسوب می شوند.
سوختگی حرارتی
حرارتی که از فلزات داغ و یا شعله های آتش، بخار آب و مایعات جوشیده ایجاد می گردد موجب سوختگی حرارتی می شود. سوختگی حرارتی در دسته خطرناک ترین سوختگی ها قرار دارند و می توانند با عارضه های خطرناکی همراه باشند.
سوختگی های شیمیایی
مواد شیمیایی از مهم ترین عواملی هستند که در صورت تماس با بافت پوستی می توانند موجب سوختگی افراد شوند. برای مثال اسید هایی با غلظت بالا یا مواد قلیایی به بافت پوست آسیب های جدی از جمله سوختگی را وارد می کنند.
سوختگی الکتریکی
جریان برق نیز می تواند موجب بروز سوختگی های شدید تا خفیف شود. میزان آسیب ناشی از سوختگی الکتریکی به میزان قدرت و مدت زمان جریان الکتریکی در بدن انسان بستگی دارد.
بیشتر بخوانید: مدیریت زخم چیست و چه اهمیتی دارد؟
2- انواع سوختگی (درجه بندی سوختگی)
سوختگی بر اساس شدت از خفیف تا شدید به چهار درجه تقسیم بندی می شود که به شرح زیر است:
سوختگی درجه یک
آسیب ناشی از این سوختگی فقط در اولین لایه خارجی پوست یا همان اپیدرم ایجاد می شود که با قرمزی و درد همراه است. سوختگی های سطحی پوست در عرض 3 تا 6 روز بدون بر جای گذاشتن جای زخم بهبود می یابند. از جمله سوختگی های سطحی می توان به آفتاب سوختگی خفیف (بدون تاول) و سوختگی ناشی از لمس جسم داغ اشاره کرد.
سوختگی درجه دو
این سوختگی شامل آسیب به دو لایه فوقانی پوست می شود که معمولا با قرمزی و تاول همراه است. سوختگی های سطحی درجه دو پوست در عرض 7 تا 21 روز بهبود می یابند و ممکن است رنگ ناحیه سوخته به طور دائم تغییر کند، اما جای زخمی ایجاد نشود.
سوختگی درجه سه
آسیب ناشی از این سوختگی بر لایه های عمیق پوست به وجود می آید و بلافاصله متورم شده و تاول می زنند. سوختگی های عمیق پوست پس از 21 روز (یا بیشتر) بهبود می یابند و معمولا یک اسکار (زخم) به جا می گذارند.
سوختگی درجه چهار
این سوختگی سبب آسیب در تمام لایه های پوست شده و منجر به از بین رفتن لایه ها می شود. ناحیه سوخته معمولا سفید مومی مایل به خاکستری یا سیاه زغالی است. درمان سوختگی های درجه چهار تنها با جراحی امکان پذیر بوده و بدون جراحی بهبود نمی یابند. لازم به ذکر است که سوختگی های درجه چهار معمولا اسکار شدید بر جای می گذارند.
علائم سوختگی
علائم و نشانه های سوختگی بسته به شدت سوختگی متفاوت هستند. علائم سوختگی های خفیف (از نوع درجه یک) بسیار محدود است. در حالی که سوختگی های شدید با علائم جدی تری مشاهده می شوند که نیاز به اقدامات درمانی و پزشکی دارد. مهمترین علائم سوختگی (از خفیف تا شدید) عبارتند از:
- تاول (میزان تاول باتوجه به شدت سوختگی متفاوت است)
- درد
- پوست انداختن
- قرمز شدن پوست
- تورم و التهاب
- سفید شدن پوست
- ذغالی شدن پوست (در سوختگی خفیف پوست سفید می شود ولی گاها در سوختگی درجه چهار رنگ پوست ذغالی می شود)
عوارض سوختگی
سوختگی ها تنها باعث آسیب به پوست نشده و می توانند باعث آسیب های دیگری غیر از ناحیه سوختگی شوند که مهمترین آن ها عبارتند زا:
1- عفونت باکتریایی
پوست به عنوان یک سپر محافظ در برابر ورود مواد مضر به بدن عمل می کند و حالت سوختگی به این سپر محافظ آسیب می رساند. با آسیب به پوست آلاینده ها و انواع میکروب ها به بدن نفوذ کرده و باعث آلودگی موضعی و عفونت در محل سوختگی می شوند.
2- هیپوولمی (کاهش شدید حجم خون)
ممکن است به دلیل سوختن و آسیبی که به پوست وارد می شود این لایه محافظ کامل از بین رفته و رگ های خونی نیز دچار آسیب شوند. در نتیجه آسیب به رگ های خونی فرد مقدار زیادی مایعات خونی از دست می دهد و به اصطلاح دچار هیپوولمی یا هیپوولمیا (کاهش شدید حجم خون) خواهد شد. کاهش شدید حجم خون در بدن ممکن است در برخی موارد دچار مرگ افراد شود.
بیشتر بخوانید: درمان انواع زخم
3- هیپوترمی (کاهش دمای بدن)
شاید تعجب کنید که یکی از عوارض سوختگی، کاهش دمای بدن یا هیپوترمی است. اما آسیب به پوست ممکن است منجر به از دست دادن قسمت زیادی از گرمای بدن شود. اگر بدن نتواند گرمای لازم را برای جبران گرمای از دست رفته پس از این آسیب فراهم کند، دمای بدن به گونه ای کاهش می یابد که زندگی فرد را تهدید می کند.
4- اختلال تنفسی
برخی از سوختگی ها در اثر آتش سوزی رخ می دهند که ممکن است دود و گرمای بالایی را ایجاد کنند. استنشاق هوای گرم و دود می تواند به سیستم تنفسی آسیب وارد کرده و مشکلات تنفسی فراوانی را برای فرد به وجود آورد.
5- ایجاد جای زخم (اسکار)
در طول روند بهبود طبیعی سوختگی ها، گاهی اوقات ممکن است اسکار یا زخم های شدید ایجاد شود، به خصوص زمانی که بافت آسیب دیده خارجی باشد. این اسکارها ممکن است از نظر زیبایی خوشایند نبوده و بر ظاهر افراد اثرات منفی ایجاد کند. همچنین فرآیند تشکیل اسکار می‌تواند در بافت های داخلی رخ دهد. در چنین وضعیتی بافت‌های عضلانی و تاندون می‌توانند علاوه بر زخم منجر به انقباض آن ها، محدود کردن توانایی حرکت و بروز نقص در خود مفصل شوند.
انواع روش های درمان سوختگی
همانطور که در بخش های قبلی اشاره کردیم، سوختگی شامل درمان های مختلفی می شود. در واقع انتخاب بهترین روش درمان سوختگی به فاکتورهای مهمی مانند علت سوختگی، شدت یا درجه سوختگی و عوارض ناشی از سوختگی بستگی دارد. درمان ها می تواند از درمان خانگی برای سوختگی جزئی تا درمان بیمارستانی برای سوختگی بسیار جدی باشد.
درمان سوختگی در منزل
درمان های خانگی معمولا برای سوختگی های درجه یک و دو انجام می شود که آسیب های جدی ایجاد نکرده و سبب عوارض جانبی شدید مانند ایجاد زخم و آسیب به لایه های عمقی پوست نمی شود. بهترین روش برای درمان خانگی سوختگی استفاده از پمادهای سوختگی است که درد و سوزش را تسکین داده و به ترمیم پوست کمک می کنند. استفاده از کرم آنتی بیوتیک نیز در درمان محل سوختگی ها و جلوگیری از بروز عفونت نقش مهمی ایفا می کند. معمولا استفاده از انواع پمادهای ضد باکتریایی (مانند باسیتراسین یا نئوسپورین) تجویز می شود تا محل سوختگی روند بهبودی سریع تر داشته باشد و از آلوده شدن محل سوختگی پیشگیری شود. آلودگی و باکتری می تواند منجر به عفونت های گسترده در ناحیه سوختگی شود.
در مواردی که افراد دردهای شدیدی را در اثر سوختگی تجربه می کنند، قرص های مسکن برای آن ها تجویز می شود تا دردها کاهش پیدا کند. قرص هایی همچون ایبوپروفن می تواند در کاهش دردها اثر بخشی بالایی داشته باشد. همچنین، استفاده از کرم های مرطوب کننده یا ژل آلوئه ورا به منظور جلوگیری از خشکی ناشی از سوختگی توصیه می شود.
توجه داشته باشید در صورت بروز تاول از ترکیدن آن خودداری کرده و محل را با آب و صابون بشویید. در صورت بزرگ بودن تاول یا ترکیدن آن بهتر است به پزشک مراجعه نمایید. همچنین از سوختگی های با درجات شدیدتر (درجه سه و چهار) در منزل اجتناب کرده و فورا به دنبال درمان پزشکی باشید.
درمان دارویی و پزشکی برای سوختگی
درمان سوختگی های درجه سه و چهار بدون مراقبت های پزشکی و دارویی امکان پذیر نخواهد بود. در مواردی که سوختگی های پوست شدید و عوارض جانبی مانند مشکلات تنفسی، خونریزی، آسیب به اندام های داخلی و سایر موارد دیده می شود، درمان پزشکی ضرورت دارد. در برخی موارد یک عمل جراحی انجام می‌شود که در طی آن لایه آسیب‌دیده برداشته می‌شود. همچنین در شرایطی که آسیب به پوست شدید بوده که بافت آن از بین رفته است، عمل پیوند پوست انجام می شود.
درمان و ترمیم جای سوختگی
همان طور که اشاره شد، سوختگی ها از خفیف یا شدید ممکن است سبب ایجاد اسکار (زخم) شود. به منظور کاهش ایجاد جای زخم و همچنین از بین بردن جای زخم سوختگی روش های مختلفی انجام می شود که عبارتند از:
1- ترمیم و درمان محل سوختگی با پمادها
برای ترمیم بافت پوستی، پمادهای مختلفی وجود دارد که بر حسب میزان سوختگی از سوی متخصصین تجویز می شود. پماد در طول روز چند نوبت و در فواصل زمانی مشخصی باید استفاه شود تا محل سوختگی به طور کامل ترمیم گردد. استفاده از کرم ها و پمادهای مرطوب کننده و ترمیمی نیز می تواند به درمان جای زخم کمک کند.
2- ترمیم محل سوختگی با لیزر
لیزرهای مختلفی به منظور ترمیم محل سوختگی بکار گرفته می شوند. لیزر فرکشنال دی اکسید کربن و لیزر اربیوم از جمله مهترین انواع لیزرهایی هستند که به ترمیم محل سوختگی و زخم ناشی از آن کمک می کند. توجه داشته باشید که آسیب های شدید بر روی پوست با لیزر درمان نشده و به جراحی نیاز دارند.
پیشگیری از ایجاد زخم سوختگی
اگر دچار سوختگی شده اید باید به توصیه های زیر عمل کنید تا هیچ خطری سلامت شما را به خطر نیندازد:
- از قرار گرفتن محل سوختگی در آفتاب اجتناب کنید.
- از ترکاندن تاول خودداری کنید. این عمل نه تنها سبب ایجاد زخم و اسکار می شود، بلکه احتمال عفونت را افزایش می دهد.
- داروهای موضعی تجویز شده توسط پزشک را به طور مرتب مصرف کنید. همان طور که اشاره شد یکی از موثرترین روش های درمان سوختگی که از ایجاد زخم جلوگیری می کند، استفاده از کرم های سوختگی ترمیم کننده است.
کلام آخر
همان طور که در طول مقاله اشاره شد، انتخاب بهترین روش درمان سوختگی به عوامل ایجاد کننده سوختگی (تابشی، شیمیایی، حرارتی) و شدت سوختگی (درجه یک، دو، سه و چهار) بستگی دارد. اگرچه سوختگی های سطحی با درمان های خانگی قابل درمان هستند، اما توصیه می شود که در صورت بروز سوختگی با علائم جدی به پزشک مراجعه کنید. البته بسیاری از متخصصین توصیه می کنند که حتی در سوختگی های خفیف به منظور جلوگیری از آسیب های احتمالی مانند ایجاد زخم و اسکار مراجعه به پزشک الزامی است
اگر در خصوص روش های درمان سوختگی و زخم ناشی از آن سوالی دارید می توانید در انتهای همین مقاله بخش نظرات آن را با دکتر نادر خواجه شاهزانیان متخصص جراحی عمومی و مدیریت زخم مطرح کنید.
سلام من پام با جوش سوخته و ۲ روز است سیلور سولفادیناز و زنکاکستید می زنم ولیخیلی درد دارد و قرمز است
برای ادامه درمان چکار کنم موقع شستن هم خیلی درد دارد.