زخم بستر؛ علل، علائم و راه های درمان آن

زخم بستر یکی از انواع زخم های مزمن است که به نام زخم فشاری نیز شناخته می شود. این زخم اغلب به دلیل ایجاد فشار یا قرار گرفتن طولانی مدت بدن در یک وضعیت ایجاد شده و سبب آسیب به بافت بدن می شود. این عارضه اغلب در افراد سالمند یا معلولین به واسطه عدم تحرک یا کاهش توانایی حرکتی به وجود می آید. اما علل، علائم و بهترین و سریعترین درمان زخم بستر چیست؟ چه راه هایی برای جلوگیری از زخم بستر وجود دارد؟ به منظور دریافت جواب این پرسش ها تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.

زخم بستر چیست؟

زخم بستر (Bedsore) نوعی ضایعه است که در پوست، بافت زیر پوست بر اثر فشار طولانی مدت بر پوست ایجاد می گردد. زخم بستر معمولا در نقاطی از بدن ایجاد می شود که پوستی روی برجستگی استخوان قرار گرفته باشد (مانند باسن) به صورتی که بین پوست و استخوان عضله ای نیست. در صورتی که فردی مدت زمان طولانی در یک وضعیت قرار گیرد و توانایی تغییر وضعیت نداشته باشد،ممکن است دچار زخم بستر گردد. معمولا در افرادی که به دلیل بیماری خاصی یا فلج شدن یا ضعف و سالخوردگی توانایی جابجایی ندارند، احتمال ایجاد این نوع از زخم افزایش می یابد.

علت ایجاد زخم بستر

زخم بستر زمانی رخ می دهد که مویرگ های تغذیه کننده پوست بر اثر فشار زیاد پوست بین برجستگی استخوان و سطح بستر مسدود می شوند. تا هنگامی که این فشار وجود داشته باشد، مویرگ ها بسته خواهند ماند و امکان ایجاد زخم نیز بیشتر خواهد شد. انسان در طول شبانه روز فعالیت های حرکتی بسیاری دارد، حتی زمان خواب هم فرد به صورت مکرر جابجا می شود. بنابراین، بدن در حالت طبیعی در یک وضعیت قرار نخواهد گرفت که این مسئله باعث می شود تمامی قسمت های زیر پوست خونرسانی شوند. در حالی فشار و عدم تحریک خطر آسیب به بافت های بدن و تشکیل زخم فشاری را افزایش می دهد. به طور کلی موارد که در ایجاد زخم بستر یا فشاری بسیار موثر هستند به شرح زیر است:

• سن بالا
• بی تحرکی
• لاغری زیاد یا چاقی مفرط
• کم آبی یا سوء تغذیه
• بی اختیاری ادرار
• رطوبت پوست ناشی از عرق کردن، ادرار یا مدفوع
• اختلال حسی
• شیمی درمانی
• کورتون تراپی
• مصرف زیاد دخانیات
• اختلال در گردش خون

بیشتر بخوانید: روش های درمان زخم های جراحی

زخم بستر در چه نقاطی از بدن دیده می شود؟

این نوع زخم مزمن بیشتر در نقاطی از بدن که بافت نرم داخلی بین استخوان و پوست بدن قرار گرفته است، ایجاد می شود. این وضعیت اغلب در افرادی که به یک سمت خوابیده و توانایی تحرک ندارند، مشاهده می شود. نقاطی که بدن ممکن است دچار زخم های فشاری شوند باتوجه به جهت و وضعیت افراد متفاوت است که در ادامه به شرح هر یک از آن ها خواهیم پرداخت.

1- خوابیده به پشت

معمولا زخم بستر در افرادی که طولانی مدت در بستر به حالت درازکش به پشت خوابیده باشند ایجاد خواهد شد. اغلب نقاطی که مستعد زخم های فشاری در این وضعیت هستند، عبارتند از:

• پشت استخوان های کتف
• بین دو برجستگی باسن
• پشت پاشنه پا
• پشت سر
• پشت استخوان خاجی

2- خوابیده به یک طرف بدن

اگر فردی به صورت طولانی مدت درازکش به یک طرف بدن خود خوابیده باشد، زخم بستر بیشتر در نواحی زیر دیده می شود:

• لاله گوش
• روی برجستگی کنار زانو
• روی پوست قوزک پا
• کناره های سر گوش
• روی برجستگی کناری لگن

3- به حالت نشسته

برخی افراد نیز به دلیل مشکلات نخاعی یا هر دلیل دیگر مجبورند برای مدت طولانی روی ویلچر بنشینند که در این افراد زخم بستر در نقاط زیر بیشتر دیده می شود:

• پشت استخوان خاجی
• پشت استخوان کتف
• ستو مهره ها
• پوست روی ران
• پوست روی ساعد
• روی دو برجستگی باسن یا بین آن ها
• در نقاطی که روی صندلی قرار دارد.

علائم زخم بستر

علائم و نشانه های زخم بستر به نوع زخم و اینکه در چه مرحله ای قرار دارد، بستگی دارد. پوست در اثر فشار و اصطکاک قرمز می شود و بستگی به میزان فشار در دسته بندی های زیر قرار می گیرد.

1. اگر فشار کم باشد و زخم سطحی باشد. به این معنا که بعد از اعمال فشار بافت برگشت پذیر نباشد.
2. درصورتی که زخم نفوذ کند و اپیدرم از لایه زیر جدا شود و تاول تشکیل شود.
3. در صورتی که زخم تا بالای عضله پیشروی کند.
4. در صورتی که بافت عضله از بین رود و زخم به استخوان برسد. در این مرحله احتمال عفونت زخم در استخوان بسیار زیاد است.

پیشگیری از ایجاد زخم بستر 

جلوگیری از زخم بستر بسیار راحتتر از درمان آن است. همانطورکه اشاره کردیم تغییر وضعیت بیمار در وضعیت های مختلف از مهمترین و اصلی ترین اقدامات پیشگیری از ایجاد این نوع زخم مزمن به شمار می رود. توجه داشته باشید رعایت نکات زیر می تواند از بروز زخم های مزمن و عفونت آن ها جلوگیری کند. مهمترین اقدامات برای جلوگیری از ایجاد زخم بستر به شرح زیر است:

• در هنگام تغییر حالت و وضعیت بیمار نباید آسیبی به پوست وارد شده و بر روی نقاطی از بدن که بیشتر تحت تاثیر زخم بستر هستند، فشار کمتری آورده شود.
• افردی که روی ویلچر می نشیند بهتر است به کمک فرد دیگری هر 15 دقیقه وضعیت خود را تغییر دهد.
• استفاده از برخی بالشتک ها که با آب، هوا یا ژل پر شده اند، می توانند فشار بهتری توزیع کرده و از ایجاد این نوع زخم ها جلوگیری کند.
• پوست بیمار باید به صورت مرتب با صابون و آب ولرمشستشو داده شود. پس از شستشو نیز، پوست حتما باید خشک شود، زیرا رطوبت پوست یکی از عوامل ایجاد زخم فشاری محسوب می شود.
• اگر بیمار بی اختیاری ادرار یا مدفوع دارد و کنترلی روی آن ندارد، باید از انتشار آن ها روی پوست جلوگیری شده و پوست فرد کاملا خشک گردد.
• نقاطی که بیشتراحتمال ایجاد زخم در آن ها وجود دارد بهتر است هر روز بررسی شوند و حتی نشانه ای کوچک را نیز باید جدی گرفت.
• حتما از مایعات، مخصوصا آب و مواد مغذی به اندازه کافی استفاده شود تا پروتئین، کالری، ویتامین ها و مواد معدنی مختلف به بدن برسد.

درمان زخم بستر 

با توجه به وسعت و میزان زخم، درمان مناسب زخم بستر توسط متخصص صورت می گیرد. اولین اقدام در درمان این نوع زخم، مراجعه به متخصص برای مدیریت زخم است. لازم به ذکر است که در انتخاب پزشک متبحر دقت نمایید تا درمان به صورت موثر انجام گیرد. برای درمان زخم های فشاری، ابتدا باید فشار از روی زخم برداشته شود و بیمار در وضعیت مناسبی قرار گیرد. بدین منظور تشک های مواج برای برداشتن فشار از روی زخم بسیار موثر هستند. سپس برخی درمان های تخصصی دیگر جهت احیا، بازسازی و بهبود بافت تخریب شده، تجویز می گردند. این روش های درمانی برای برطرف کردن زخم بستر عبارتند از:

• دبریدمان
• وکیوم تراپی
• پانسمان هایی به روش پیشرفته
• درمان های تخصصی تکمیلی با توجه به درجه زخم

کلام آخر

زخم بستر یا زخم فشاری یکی از زخم های مزمن به شمار می رود که در اثر آسیب به بافت بدن ایجاد می شود. این نوع زخم ها اغلب در افرادی که از توانایی حرکتی محروم هستند، مشاهده می شود و در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع می تواند جان فرد را به خطر بیاندازد. بهترین درمان برای زخم های فشاری، پیشگیری از تشکیل زخم ها در بدن است، بنابراین در صورت مشاهده هر گونه زخم در نواحی مختلف بدن فرد بیمار، حتما به بهترین متخصص برای درمان و مدیریت زخم مراجعه نمایید.

اگر در زمینه زخم بستر سوالی دارید می توانید در انتهای همین مقاله، بخش نظرات آن را با دکتر نادر خواجه شاهزانیان متخصص جراحی عمومی و مدیریت زخم مطرح کنید و پاسخ خود را در سریعترین زمان ممکن دریافت نمایید.